اختصاصی «سایت عکاسی» – اگرچه از همان سال‌های آغازین اعلام رسمی عکاسی، عموم مردم، به شدت مشتاق دستیابی به این پدیده‌ی دوران ساز بودند، اما به نظر می‌رسید با شروع قرن ۲۱ و با رشد صعودی دیجیتالی شدن فناوری عکاسی این علاقه بُعد دیگری به خود گرفته باشد؛ گیتارِ بر دوش جوانان نسل قبل جای خود را به کوله‌ی عکاسی جوانان نسل جدید داد و همگام با تحولات جهانی و رشد روز افزون علاقه‌مندان به عکاسی، در ایران نیز همچون دیگر کشورها تب عکاسی روز به روز فراگیرتر شد.
ظهور شبکه‌های اجتماعی عکس محور بدیل مجلات، دیوار نمایشگاه‌ها و آلبوم‌های خانوادگی شد تا نه تنها محدودیتی در ارائه‌ی عکس نداشته باشند بلکه با اشتهای سیری ناپذیر‌شان، کاربران را به تولید بیشتر و بیشتر ترغیب کنند. دلیل این اقبال عمومی و رشد چشمگیر چه بود؟ آیا دست‌های پنهانی ذائقه‌ی ما را به سمت و سوی خاصی هدایت کرده است؟ آیا چند غول بزرگ تجاری صنعت عکاسی چون نیکون و کانن ما را افسون کرده‌اند؟ یا نبرد شبکه‌های کلان اجتماعی چون اینستا و فیسبوک بر سر تصاحب افکار و علایق ما چنین جریانی را رقم زده است؟
به نظر می‌رسد دلایل در هم تنیده و پیچیده‌تر از آن چیزی باشد که تصورش را می‌کنیم. با این حال یکی از واقعیت‌های عکاسی از آغاز تا امروز این بوده است که معادلات جهان عکاسی را نه معدود هنرمندان عکاس تعیین می‌کنند و نه اقلیت نظریه‌پردازان و منتقدان آن. واقعیت صنعت عکاسی توسط خیل آماتورهای علاقه‌مند به عکاسی تعیین می‌شود که تعدادشان می‌تواند به اندازه‌ی جمعیت روی کره‌ی زمین افزایش یابد. از خود اختراع عکاسی، از ظهور دوربین کداک تا دوربین دیجیتال از عکاسی کارت ویزیت تا عکاسی پولاروید این مناسبات اقتصادی بازار عکاسی با جامعه‌ی هدف افراد آماتور بوده است که یکی از اصلی‌ترین نقش‌ها را در تعیین سیر تحول عکاسی ایفا کرده است. سیر تحولی که هرچند اقلیت عکاسان حرفه‌ای و هنری نقشی در آن نداشته‌اند اما همواره مجبور به همگامی و همراهی با آن بوده‌اند و در دراز مدت بر روند کاری آنها تاثیرات انکارناپذیری داشته است.
اینک در آستانه‌ی ورود به دهه‌ی سوم قرن ۲۱ به نظر می‌رسد جهان عکاسی دوباره در آستانه‌ی تحولی دیگر قرار گرفته است. بازار عکاسی تغییرات چشمگیری را از سر گذرانده و رکودی بی‌سابقه، راه تنفس غول‌های بزرگ تجاری عکاسی را تنگ کرده است. در متن ترجمه شده‌ای که در ادامه می‌آید، با اندکی کم و زیاد، تلاش شده تا وضعیت موجودِ در حالِ تغییرِ بازار عکاسی در قالب آمار و اینفوگراف شرح داده شود. همچنین به طور گذرا دلایلی که تحلیل‌گران بازار برای این تغییرات ذکر می‌کنند در کنار پیش‌بینی‌هایی که خط سیر آینده‌ی بازار عکاسی را ترسیم می‌کنند، به طور کلی مورد اشاره قرار گرفته است. با توجه به شواهد و قراینی که این متن ارائه می‌دهد در پایان سوال‌های بی‌شماری شکل می‌گیرد. آیا جهان عکاسی آبستن تحول و تغییری دیگر خواهد بود؟ آیا تب عکاسی فروکش کرده است یا تنها شکل آن تغییر پیدا کرده است؟ واکنش شرکت‌های سازنده‌ی دوربین به تغییرات روی داده در سال‌های اخیر چه خواهد بود؟ و در نهایت تمام اینها چه تاثیری بر هنرمندان و عکاسان حرفه‌ای خواهد گذاشت؟
چه اتفاقی برای صنعت عکاسی در سال ۲۰۱۶ افتاد؟
طبق گزارش منتشر شده توسط لنزواید (LensVid) در مورد حقایق بازار دوربین و لنز، به نظر می‌رسد، سال ۲۰۱۶ نسبت به سال‌های قبل، بدترین سال ممکن برای بازار دوربین عکاسی بوده است، تا آنجا که مثلا در مقایسه با سال ۲۰۱۰، این بازار افت بسیار زیاد ۸۱ درصد را شاهد بوده است. اتفاقی که بسیاری از تحلیل‌گران بازار، سازندگان دوربین، فروشندگان و عکاسان را نسب به چرایی این افت عظیم و دلایل آن کنجکاو کرده است وسبب نگرانی‌هایی در مورد چشم انداز پیشروی صنعت عکاسی در سال‌های آینده شده است.
بر طبق آمارهای بدست آمده از انجمن تولیدات تصویربرداری و دوربین (CIPA) میزان کل دوربین‌های تولید شده از ۱۲۱ میلیون دوربین در سال ۲۰۱۰ به تنها ۲۳ میلیون دوربین در سال ۲۰۱۶ رسیده است. این کاهش بسیار زیادی است، تنها در حدود ۶ سال تعداد کل دوربین‌های تولید شده بیش از ۵ برابر کاهش داشته است. این کاهش تنها مربوط به دوربین‌های تولید شده نیست و در بخش‌های دیگری نیز می‌توان این کاهش چشمگیر را مشاهده کرد. در سال ۲۰۱۶ نزدیک به ۳۵ درصد افت فروش دوربین را تنها در مقایسه با سال ۲۰۱۵ شاهدیم که درصد قابل توجهی است. به همین صورت فروش لنزها ۱۲ درصد کاهش داشته است. از ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۶ دوربین‌های بازتابی (DSLR) با ۱۷ درصد و دوربین‌های بدون آیینه (Mirrorless) با ۴ درصد کاهش تولید رو به رو بوده‌اند. بین سال‌های ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۶ اختلاف زیادی در نسبت تولید دوربین‌های بازتابی به دوربین‌های بدون آیینه به وجود آمده است. اگرچه هر دو کاهش را از سر گذرانده‌اند اما این کاهش با نسبت یکسانی نبوده است.
نظریه‌ها و تحلیل‌های متنوع و متعددی در مورد چرایی این تغییرات و افت بی‌سابقه مطرح شده است. با نگاهی کلی می‌توان فرضیات شاخص در این باره را به چند دسته تقسیم کرد:
– گوشی‌های هوشمند قاتل دوربین‌های کامپکت:
باید پذیرفت که بر تعداد کسانی که با گوشی‌های هوشمند عکاسی می‌کنند روز به روز افزوده می‌شود. میزان فروش گوشی‌های هوشمند در سال ۲۰۱۶، در مقایسه با سال ۲۰۱۵، افزایش ۵ درصدی داشته است. و بدون جانبداری باید گفت که کیفیت دوربین گوشی‌ها روز به روز بهتر می‌شوند. البته در ادامه بازهم به این موضوع خواهیم پرداخت.
– دوربین‌های بدون آیینه و انتظارات برآورده نشده:
اگر اخبار تولید نیکون را در طول چند سال گذشته به شکل مستمر دنبال کرده باشید، هیاهوی بسیاری که هنگام تولید نخستین دوربین بدون آیینه‌اش به راه انداخت را به یاد دارید. بعضی تفسیرها نشان می‌دهد که تولید کنندگان دوربین‌های بدون آیینه درباره‌ی این نوع دوربین‌ها سر و صدای زیادی به پا می‌کنند اما هنوز در رکود به سر می‌برند.
– کوچکتر شدن بازار دوربین‌های بازتابی (DSLR):
کاهش بازار این دوربین‌ها کاملا واضح و محسوس بوده است اما برخلاف نظر عمومی این کاهش تنها به سبب ظهور دوربین‌های بدون آیینه نیست. احتمالا دلایل متعددی در این کاهش نقش دارند. تازه‌کارها به جای خرید یک دوربین بازتابی، بیشتر ترجیح می‌دهند با همان دوربین گوشی‌های همراهشان عکاسی کنند، اتفاقی که تا همین چند سال قبل به شکل دیگری بود (چون احتمالا احساس می‌کردند اگر یک دوربین بازتابی بخرند عکس‌های بهتری خواهند داشت اما پیچیدگی کار با این دوربین‌ها بیشتر سرخوردگی به همراه داشت تا عکس خوب).
همانطور که پیشتر اشاره شد، دوربین تلفن‌های همراه روز به روز بهتر می‌شوند و حالا می‌توان با استفاده از این دوربین‌ها به عکسی با کیفیت قابل قبول رسید. و در آینده قطعا باز هم از این بهتر خواهند شد. بنابراین بیشتر مردم به جای سرمایهگذاری بر روی یک دوربین جدید، ترجیح می‌دهند با همان گوشی‌های همراه خود عکاسی کنند که اتفاقا کار با آنها ساده‌تر نیز هست و لازم نیست وسیله‌ی اضافه‌ی دیگری با خود به دوش کشند.
– دوربین مال افراد سالمند است:
دیدگاه جالبی است، هرچند فراگیر نیست اما گاه می‌شود از اطرافیان خود شنید. اگر از هنرمندان و حرفهایها فاکتور بگیریم، نسل جوان به طور کلی به دوربین‌ها علاقه‌ای ندارند. آنها برای عکاسی ترجیح می‌دهند از تلفن همراهشان استفاده کنند. این مسئله تنها زمان گرفتن عکس‌های سر دستی نیست، حتی وقتی که واقعا به عکاسی علاقه دارند نیز، عکاسی با تلفن همراه را ترجیح می‌دهند.
در نگاه به آمارهای موجود و با چنین فرضیاتی در آینده چه اتفاقاتی قرار است رقم بخورد و بازار دوربین به چه سمتی خواهد رفت؟ در سال‌های قبل اکثر گزارش‌ها در مورد بازار دوربین خوشبینانه بود و پیش بینی شده بود که در سال ۲۰۱۶ شاهد رشد در تولید و فروش دوربین باشیم. حال با وجود چنین شواهد و آماری، مفسران بسیار محتاط شده‌اند و در مورد آینده با احتیاط و وسواس بیشتری پیش‌گویی می‌کنند. آنچه که تحلیل‌گران انتظار دارند که در سال‌های پیش رو بازار دوربین تجربه کند:
– با چنین روندی، به احتمال بسیار زیاد می‌توان گفت که بازار جهانی دوربین به زیر ۲۰ میلیون واحد کاهش پیدا خواهد کرد.
– تولیدکنندگان دوربین همچون سال قبل ضرر خواهند داد و مجبور به تعدیل نیرو خواهند شد. بنابراین تعداد زیادی از شاغلین در این صنعت احتمالا کار خود را از دست خواهند داد.
– به احتمال بسیار زیاد به سبب کاهش سود شرکت‌ها ما شاهد نوآوری‌های جدید و متفاوت چندانی در بازار دوربین نخواهیم بود. از سویی امکان سرمایهگذاری بر روی تحقیقات جدید فراهم نیست و از سویی دیگر توان سرمایهگذاری برای ارائه‌ی تولیدات جایگزین به شدت کم شده است.
– شرکت‌های تولید دوربین تمرکز خود را بر روی بخش حرفه‌ای بازار قرار خواهند داد و قیمت‌ها افزایش محسوسی خواهد داشت. برای مثال در حال حاضر، برنامه‌ی آینده‌ی کمپانی نیکون تمرکز بر روی تولید و توسعه‌ی دوربین‌های رده بالاست. با وجود این واقعیت که سطح تقاضای بازار برای دوربین در نسبت به سال‌های قبل به طرز چشمگیری کاهش پیدا کرده است، شرکت‌ها از همین حالا آستین ها را بالا زده‌اند و دست به کار توسعه و تولید دوربین‌های رده بالای خود شده‌اند.
– با وجود تلاشی که شرکت‌های سازنده در پیش گرفته‌اند، اما در نهایت واقعیت این است که همه‌ی شرکت‌ها نمی‌توانند از این تغییر جان سالم به در ببرند. امکان دارد برخی از غول‌های تولید دوربین تا پایان دهه بازار را ترک کنند و برای همیشه ناپدید شوند.
اعداد دروغ نمی‌گویند و بر اساس همین اعداد می‌توان متوجه شد که صنعت تولید دوربین در سال ۲۰۱۶ حال و روز خوبی نداشته است. واقعیت این است که بازار به طور مداوم در حال تغییر است. همچنین مفهوم عکاسی نیز با ظهور نسل جدید، شبکه‌های اجتماعی و بهبود روز به روز دوربینِ گوشی‌های هوشمند دست خوش تغییراتی شده است. اگر روند حاضر به همین شکل ادامه پیدا کند، به زودی و تا پایان همین دهه شاهد تغییرات مهمی در بازار دوربین خواهیم بود. به نظر می‌رسد عکاسی با تلفن همراه رشد و توسعه‌ی بیشتری را تجربه کند، شاید در آینده‌ی نه چندان دور شاهد دوربین‌های همراهی باشیم که به فلاش‌های استدیویی وصل خواهند داشت و لنزهای قابل تعویضی خواهند داشت که امکان بهره‌گیری از دامنه‌ی گسترده‌ای از فواصل کانونی و دیافراگم را فراهم کنند. یا شاید چنین امکانات حرفه‌ای همچنان مختص دوربین‌های رده بالا باقی خواهند ماند اما با این تفاوت که این دوربین‌ها تخصصی‌تر و گران‌تر از پیش خواهند شد.
احتمال دارد تولید دوربین‌هایی که لنز قابل تعویض دارند با اندازه‌های سنسور کنونی برای همیشه متوقف شود و این دوربین‌ها تنها مختص حرفهایها با سنسورها و ابعاد بزرگ‌تر تولید شوند. برخی اعتقاد دارند که عکاسی دیجیتال به سرحدات خود رسیده و نباید انتظار تغییر یا پیشرفت جدیدی داشت و در مقابل کسانی هستند که اعتقاد دارند باید منتظر دوران پس از دیجیتال بود. پیش‌بینی شما برای آینده چیست؟
منابع:
CIPA، Lensvid و DIY Photography
