هاشم شاکری. از مجموعه‌ی Elegy for the Death of Hamun
زمانی ۵۰۰ خانوار در روستای ریگ موری در هلمند استان سیستان و بلوچستان ساکن بودند اما اکنون تنها ۱۷ خانوار باقی مانده.

این مقاله به‌قلم آناهیتا قبائیان مدیر گالری راه ابریشم در ۵۵مین شماره مجله عکاسی Foam Magazine Talent (2020) انتشار یافته. در این شماره بیش از بیست هنرمند نوظهور از نقاط مختلف جهان معرفی شده‌اند که عکاس ایرانی هاشم شاکری یکی از آنهاست.

ایران با تنوع گسترده‌ی موضوعاتی که دارد منبع بکری برای مستندنگاری محسوب می‌شود. هاشم شاکری، علی‌رغم موانع پرشماری که برای عکاسی در نواحی دوردست ایران وجود دارد، با پشتکار و اشتیاقش در استان سیستان و بلوچستان مجموعه‌عکسی با عنوان مرثیه‌ای برای مرگ هامون (Elegy for the Death of Hamun) تهیه کرده است.

هاشم شاکری. از مجموعه‌ی Elegy for the Death of Hamun حسین، 13 ساله، از روستای بریس، چابهار، در کنار دریا قرار دارد اما دسترسی امنی به آب آشامیدنی سالم ندارد.
هاشم شاکری. از مجموعه‌ی Elegy for the Death of Hamun
حسین، ۱۳ ساله، از روستای بریس، چابهار، در کنار دریا قرار دارد اما دسترسی امنی به آب آشامیدنی سالم ندارد.

شاکری فارغ‌التحصیل معماری در سال ۲۰۰۸ است. او در آن زمان نمی‌دانست که عکاسی علاقه‌ی اصلی‌اش می‌شود. در سال ۲۰۱۸، موفق به کسب بورسیه دانشکده رسانه و خبرنگاری دانمارک شد و در آنجا مطالعات تکمیلی خود را ادامه داد. هاشم می‌گوید که در کودکی‌اش در ۸ سالگی با عکس گرفتن از زندگی روزمره و دورهمی‌های خانوادگی ناخودآگاه به سمت عکاسی جذب شده بود. مادر او نیز هنرمند بود و از کارهای او حمایت می‌کرد. او عکاسی کردن با تلفن همراهش را ادامه داد و رفته‌رفته دیگران به تحسین سبک کاری او، چشمان تیزبین و ترکیب‌بندی‌هایش پرداختند.

هاشم می‌گوید که از عکاسان مستند و فتوژورنالیست‌های ایرانی تأثیر گرفته، به‌ویژه آنهایی که در دوران انقلاب و جنگ ایران و عراق فعالیت داشتند. او داستانی را نقل می‌کند از روزی که صدایی از پشت یک در بسته در دانشگاه شنید. او از سر کنجکاوی در را باز کرد و در مقابل خود عکسی شگفت‌انگیز از یکی از عکاسان جبهه‌ی جنگ ایران و عراق دید. این عکس روی صفحه‌ای بزرگ برای کلاس پروجکت شده بود. هاشم می‌گوید که انگار سیلی‌ای به صورتش خورد و از خوابی عمیق پرید. او در کلاس ماند، و تا پایان کلاس به عکس خیره شد. در همین لحظه بود که او تصمیم سرنوشت‌سازش را گرفت که از این پس به عکاسی مشغول شود. او همچنین عمیقاً از کارگردان سوئدی Roy Anderson الهام گرفته است، کسی که برای برداشت‌های طولانی و شات‌های ثابتش معروف است.

هاشم شاکری. از مجموعه‌ی Elegy for the Death of Hamun
هاشم شاکری. از مجموعه‌ی Elegy for the Death of Hamun

هاشم برای سال‌های متمادی اخبار دومین استان بزرگ و فقیرترین استان ایران، سیستان و بلوچستان را دنبال کرده است. این استان در جنوب شرقی کشور قرار دارد و هم‌مرز با افغانستان و پاکستان است. این ناحیه، با تاریخی هزار ساله، برای زمین سبز، خاک غنی و حاصلخیزش معروف بوده اما اکنون دچار تغییرات سریع آب‌وهوایی شده، تغییراتی که این سرزمین گسترده را به صحرایی لم‌یزرع بدل ساخته است.

هاشم توضیح می‌دهد که سیستان و بلوچستان اکنون محکوم به نابودی است. دریاچه هامون به رودخانه هلمند/هیرمند متصل است که از افغانستان سرچشمه می‌گیرد. حکومت افغانستان سدهای زیادی در مقابل رود هلمند ساخته که از ورود آب این رود به ایران جلوگیری می‌کنند. هر تغییری در میزان آب این رود مسائلی برای کل سیستم ایجاد می‌کند. به هر حال، امروز چیزی از آن دریاچه به‌غیر از زمینی ترک‌خورده و بایر باقی نمانده.

هاشم شاکری. از مجموعه‌ی Elegy for the Death of Hamun زنان روستای ریگ موری در حال شست‌وشوی یک کودک. در این روستا آب آشامیدنی تنها از 8 صبح تا 3 بعدازظهر در دسترس است.
هاشم شاکری. از مجموعه‌ی Elegy for the Death of Hamun
زنان روستای ریگ موری در حال شست‌وشوی یک کودک. در این روستا آب آشامیدنی تنها از ۸ صبح تا ۳ بعدازظهر در دسترس است.

در گذشته، نیزارهای دریاچه هامون منبع اصلی تغذیه‌ی احشام محلی بودند. از آنها همچنین برای ساختن قایق‌های سنتی با نام توتِن استفاده می‌شد. اکثریت مردم ساکن در این ناحیه معیشت‌شان را از طریق ماهیگیری، کشاورزی و دامپروری تأمین می‌کنند و زندگی‌شان به دریاچه هامون وابسته است. با از بین رفتن هامون، تنوع قابل توجه حیات وحش و گیاهان تقریباً از بین رفته است. این استان در نتیجه‌ی مدیریت ضعیف و احداث بی‌حساب و کتاب سدها، هم در افغانستان و هم در ایران، سال‌هاست که دارد از خشکسالی، قحطی، بیکاری و کاهش جمعیت رنج می‌برد. در اثر این مشکلات، در سال‌های اخیر یک‌چهارم جمعیت این استان مجبور به مهاجرت شده‌اند. جمعیت باقی‌مانده در فقر مطلق زندگی می‌کنند.

هاشم از شمال تا جنوب این استان را سفر کرد تا عکس‌هایی با محوریت کمبود آب و خشکسالی تهیه کند. این فاجعه همچنین مولد مسائل دیگری شده که مستقیماً بر زندگی مردمان ساکن در این ناحیه اثر گذاشته و بر شدت این مصیبت بی‌پایان می‌افزاید؛ مسائلی مثل بیکاری، دزدی، بیماری، آلودگی هوا، به‌اضافه‌ی تفکرات مردسالارانه و سنتی.

هاشم شاکری. از مجموعه‌ی Elegy for the Death of Hamun چهار دختر از یک خانواده در روستای چوتانی در حال جمع کردن آب از «هوتاگ» (چاله‌ای که آب باران در آن جمع می‌شود). طی دوران خشکسالی، این چاله‌ها کثیف و گل‌آلود می‌شوند، با این حال آنها تنها منبع آب در دسترس بسیاری از مردم هستند. آنها چاره‌ای جز این ندارند که این آب‌ها را بجوشانند و بنوشند.
هاشم شاکری. از مجموعه‌ی Elegy for the Death of Hamun
چهار دختر از یک خانواده در روستای چوتانی در حال جمع کردن آب از «هوتاگ» (چاله‌ای که آب باران در آن جمع می‌شود). طی دوران خشکسالی، این چاله‌ها کثیف و گل‌آلود می‌شوند، با این حال آنها تنها منبع آب در دسترس بسیاری از مردم هستند. آنها چاره‌ای جز این ندارند که این آب‌ها را بجوشانند و بنوشند.

بیشتر این مجموعه را پرتره‌هایی از محلی‌ها در مناظر خشک و ویران سیستان و بلوچستان تشکیل می‌دهند. عکس‌ها به‌صورت آنالوگ با دوربین قطع متوسط تهیه و سپس سه تا چهار اف‌استاپ اوراکسپوز شده‌اند. این سبک عکاسی تصمیمی آگاهانه برای نشان دادن خاموشی مطلق این ناحیه است، و مردمی که گویی با اندوهی مستمر به زندگی خود ادامه می‌دهند.

عکس‌های هاشم شاکری رها از هر گونه هیجان مفرط یا شتاب‌زدگی هستند. او فضایی کلی از این ناحیه و زندگی معلق ساکنانش را نشان داده، کسانی که همگی چشم به راه بازگشت آب به دریاچه هامون‌اند.


تعدادی از عکس‌های این مجموعه:

هاشم شاکری. از مجموعه‌ی Elegy for the Death of Hamun آتش‌سوزی نیزارهای خشک در حوالی دریاچه هامون طی دوران خشکسالی
هاشم شاکری. از مجموعه‌ی Elegy for the Death of Hamun
آتش‌سوزی نیزارهای خشک در حوالی دریاچه هامون طی دوران خشکسالی

هاشم شاکری. از مجموعه‌ی Elegy for the Death of Hamun
هاشم شاکری. از مجموعه‌ی Elegy for the Death of Hamun

هاشم شاکری. از مجموعه‌ی Elegy for the Death of Hamun تا پیش از این، آب از زیر سد زهک عبور می‌کرد، اما اکنون فاضلاب شهری از آن عبور می‌کند.
هاشم شاکری. از مجموعه‌ی Elegy for the Death of Hamun
تا پیش از این، آب از زیر سد زهک عبور می‌کرد، اما اکنون فاضلاب شهری از آن عبور می‌کند.

هاشم شاکری. از مجموعه‌ی Elegy for the Death of Hamun نبی سارانی، 63 ساله. او بسیاری از گوسفندهایش را در اثر خشکسالی از دست داده. تنها همین چند تا برایش باقی مانده‌اند. به هر حال، او امیدوار است که با حفر یک چاه جدید بتواند به کار کردن در اینجا ادامه دهد.
هاشم شاکری. از مجموعه‌ی Elegy for the Death of Hamun
نبی سارانی، ۶۳ ساله. او بسیاری از گوسفندهایش را در اثر خشکسالی از دست داده. تنها همین چند تا برایش باقی مانده‌اند. به هر حال، او امیدوار است که با حفر یک چاه جدید بتواند به کار کردن در اینجا ادامه دهد.

هاشم شاکری. از مجموعه‌ی Elegy for the Death of Hamun
هاشم شاکری. از مجموعه‌ی Elegy for the Death of Hamun

هاشم شاکری. از مجموعه‌ی Elegy for the Death of Hamun محمد، 42 ساله، درون یک مسجد متروک در روستای سابق تخت شاه. او برای در امان ماندن از بادهای شدید 120 روزه صورتش را با شال پوشانده است. محمد می‌گوید که این روستا به‌خاطر خشکسالی متروکه شد.
هاشم شاکری. از مجموعه‌ی Elegy for the Death of Hamun
محمد، ۴۲ ساله، درون یک مسجد متروک در روستای سابق تخت شاه. او برای در امان ماندن از بادهای شدید ۱۲۰ روزه صورتش را با شال پوشانده است. محمد می‌گوید که این روستا به‌خاطر خشکسالی متروکه شد.

هاشم شاکری. از مجموعه‌ی Elegy for the Death of Hamun سال گذشته رودخانه از زیر پل نهراب جریان داشت، اما اکنون کاملاً خشک شده است. در اینجا یک خانواده در حال جمع کردن خاک اینجا برای مصرف در باغ خانگی‌شان هستند.
هاشم شاکری. از مجموعه‌ی Elegy for the Death of Hamun
سال گذشته رودخانه از زیر پل نهراب جریان داشت، اما اکنون کاملاً خشک شده است. در اینجا یک خانواده در حال جمع کردن خاک اینجا برای مصرف در باغ خانگی‌شان هستند.

هاشم شاکری. از مجموعه‌ی Elegy for the Death of Hamun نظر محمد، 80 ساله، در پی جمع کردن آب، آبی که معمولاً شور است.
هاشم شاکری. از مجموعه‌ی Elegy for the Death of Hamun
نظر محمد، ۸۰ ساله، در پی جمع کردن آب، آبی که معمولاً شور است.

هاشم شاکری. از مجموعه‌ی Elegy for the Death of Hamun چند سال پیش، ریگ موری مکانی سرزنده و سرسبز در کنار رود هلمند بود، اما اکنون به صحرا تبدیل شده.
هاشم شاکری. از مجموعه‌ی Elegy for the Death of Hamun
چند سال پیش، ریگ موری مکانی سرزنده و سرسبز در کنار رود هلمند بود، اما اکنون به صحرا تبدیل شده.

هاشم شاکری. از مجموعه‌ی Elegy for the Death of Hamun پرتره‌ای از دختران بلوچی در ناحیه کیان‌شهر در بلوچستان
هاشم شاکری. از مجموعه‌ی Elegy for the Death of Hamun
پرتره‌ای از دختران بلوچی در ناحیه کیان‌شهر در بلوچستان

هاشم شاکری. از مجموعه‌ی Elegy for the Death of Hamun در این ناحیه پروژه‌های آب‌رسانی نیمه‌تمامی وجود دارند که هیچ‌گاه به بهره‌برداری نرسیدند، از جمله این کانال بتونی، پروژه‌ای که از 25 سال قبل شروع شده.
هاشم شاکری. از مجموعه‌ی Elegy for the Death of Hamun
در این ناحیه پروژه‌های آب‌رسانی نیمه‌تمامی وجود دارند که هیچ‌گاه به بهره‌برداری نرسیدند، از جمله این کانال بتونی، پروژه‌ای که از ۲۵ سال قبل شروع شده.

هاشم شاکری. از مجموعه‌ی Elegy for the Death of Hamun
هاشم شاکری. از مجموعه‌ی Elegy for the Death of Hamun

هاشم شاکری. از مجموعه‌ی Elegy for the Death of Hamun غلام، 45 ساله، دو شتر در شهرستان دشتیاری چابهار دارد. خشکسالی تأثیری سوء بر احشام داشته.
هاشم شاکری. از مجموعه‌ی Elegy for the Death of Hamun
غلام، ۴۵ ساله، دو شتر در شهرستان دشتیاری چابهار دارد. خشکسالی تأثیری سوء بر احشام داشته.

هاشم شاکری. از مجموعه‌ی Elegy for the Death of Hamun هویدا، 30 ساله. او در حوالی سد زهک زندگی می‌کند، سدی که تا پیش از این پر از آب بود. او می‌گوید به فقر و اعتیاد دچار است و به ته خط رسیده.
هاشم شاکری. از مجموعه‌ی Elegy for the Death of Hamun
هویدا، ۳۰ ساله. او در حوالی سد زهک زندگی می‌کند، سدی که تا پیش از این پر از آب بود. او می‌گوید به فقر و اعتیاد دچار است و به ته خط رسیده.

هاشم شاکری. از مجموعه‌ی Elegy for the Death of Hamun در روستای تخت عدالت، خشکسالی کشاورزی و دامپروری را بسیار دشوار کرده است. مردم احشام را برای چرا به رود خشک هلمند می‌برند.
هاشم شاکری. از مجموعه‌ی Elegy for the Death of Hamun
در روستای تخت عدالت، خشکسالی کشاورزی و دامپروری را بسیار دشوار کرده است. مردم احشام را برای چرا به رود خشک هلمند می‌برند.

اینستاگرام هاشم شاکری: instagram.com/hashemshakeri

پی‌نوشت:
عکس‌ها و زیرنویس‌ها توسط مترجم به مقاله اضافه شده‌اند.