رضا مسعودی نژاد / سپتامبر ۲۰۰۴

تصویر۱: Hasselblad X Pan

اگر چه اینجا سایت دوربین دیجیتال نام دارد ولی بد نیست یادمان نرود که دوربین عکاسی، دوربین عکاسی است چه با فیلم، چه با سنسور. همانطور که میدانید حتی با حضور دوربینهای دیجیتال هنوز بخش عمده‌ای از بحثهای فنی در حوزه عکاسی به طور طبیعی در مورد موضوعات اپتیکی است. با این مقدمه به معرفی کوتاه یکی از شاهکارهای صنعت عکاسی یعنی Hasselblad X Pan در این هفته خواهیم پرداخت. که البته نه دوربینی جدید است و نه دیجیتال.

در طی تاریخ نسبتا طولانی دوربینهای عکاسی قطع کوچک که فیلم ۳۵ م م استفاده میکنند یکی از به یاد ماندنی ترین دوربینها بدون شک ، دوربین X Pan Hasselblad است. جالب آنجا است که این دوربین به یاد ماندنی توسط شرکتی به بازار ارایه شد که در زمینه‌ای دوربینهای قطع متوسط ( ۱۲۰ ) مطرح و مشهور بوده و هست. البته به همین جهت این دوربین از این موضوع بی بهره نمانده است و X Pan بعنوان یک دوربین با فرمت دوگانه معرفی شده است. این دوربین در حالی که از فیلم ۳۵ م م استفاده میکند در عین حال میتواند به تصویر برداری پاناروما به پهنای معادل یک دوربین قطع متوسط (۱۲۰) مبادرت کند. به طور خلاصه X Pan دوربینی است که به عکاسی با ابعاد نگاتیو ۳۶*۲۴ م م ( استاندارد ۱۳۵ ) و نیز ۶۵*۲۴ م م بروی فیلم ۳۵ میلمتری میپردازد. که قطع دوم بواسطه کشیدگی پاناروما نامیده میشود. این دوربین امکانی است برای تبدیل یک دوربین قطع کوچک به دوربین شبه متوسط و در واقع با این محصول نوعی مفهوم جدید وارد عرصه عکاسی قطع کوچک شده است.

تصویر۲: استفاده از فیلم ۳۵ م م در دو قطع متفاوت، ۳۶*۲۴ م م ( استاندارد ۱۳۵ ) و نیز ۶۵*۲۴ م م

شرکت هاسلبلاد در طی فعالیت طولانی خود با شرکتهای دیگر در زمینه‌های پژوهشی همکاری مختلفی داشته است. محصول همکاری بسیار نزدیک هاسلبلاد با شرکت فوجی فیلم ارایه دوربین X Pan در سال ۱۹۹۸ بوده که یکی از محصولات انقلابی صنعت عکاسی به حساب می‌آید و شاید مهمترین پدیده فتوکینای ۹۸ بوده است. در واقع این دوربین ترکیبی از محاسن سه دوربین عکاسی Leica M6, Contax G2 و Noblex 135 است. ولی دوگانه بودن فرمت دوربین کاملا منحصر بفرد بوده و هست.
مشخصات پایه و عمومی X PAN بدین قرار هستند.
این دوربین به سنت شرکت لایکا وفادار مانده و یک دوربین یک رنج فایندر با قابلیت تغییر لنز است و به زبان ساده یک SLR نیست. کادر منظره یاب دوربین (Viewfinder) با تغییر لنز و تغییر فرمت به طور خودکار کادر تصویر را اصلاح میکند تا تصویر عکاسی شده بر فیلم با تصویر دیده شده در منظره یاب مطابقت داشته باشد.
سرعت شاتر از۸ تانیه تایکهزارم ثانیه و سرعت سنکرون برای عکاسی با فلاش ۱۲۵/۱ تانیه میباشد. حساسیت دوربین میتواند بین حالت DX و دستی تغییر میکند. در حالت DX همانطور که میدانید بدنه میتواند بوسیله کدهای روی کاست فیلم ، حساسیت فیلم را تشخیص دهد که از اشتباه احتمالی در تنظیم دوربین جلوگیری میکند. در حالت دستی دوربین بین حساسیت ایزو ۲۵ تا ۳۲۰۰ قابل نتظیم است.
پس از پنج سال X Pan II جانشین X PAN شده است. X Pan II به طور عمومی مشابه نوع اولیه است با مقداری تغییرات مثل :
افزودن صفحه LCD برای نمایش سرعت و اطلاعات عکاسی در تصویر یاب،
امکان نور دهی چندباره یک فریم (Multiple exposures)تا ۹ بار
و امکان استفاده از کنترل راه دور و برخی دیگر تغییرات.


تصویر۳: II Hasselblad X Pan


ممکن است بسیاری از شما دوربینهای دیگری دیده باشید که میتوانند به عکاسی پاناروما بپردازند مثلا دوربینهای APS و یا Pentax MZ که در حالت پاناروما بخشی از کادر موجود را حذف میکنند تا تصویر حالت پاناروما داشته باشد در حالی که در X Pan درحالت پاناروما تقریبا ۲ فریم استاندارد را به یک فریم تبدیل میکند. پانارومای دوربینهای APS به سادگی در هنگام چاپ در تاریکخانه با چاپ بخشی از نگاتیو میتواند شبیه سازی شود. اما حالت تولید شده درX Pan کاملا متفاوت است.

تصویر ۴: مقایسه قطع نگاتیو در حالت پاناروما در X pan ، Pentax MZ و دوربینهای APS

اگر بخواهیم خیلی ساده عملکرد دوربین را توضیح دهیم باید بگوییم که گیت دوربین که در واقع تعیین کننده کادر نگاتیو یا تصویر است میتواند تغییر اندازه بدهد. این عمل بوسیله یک دکمه مخصوص که در پشت دوربین نصب شده انجام میگردد. البته تغییر حالت فرمت علاوه بر تغییر اندازه گیت نیازمند به حرکت فیلم با دقت زیاد در دوربین نیز است. و در ضمن دوربین به شما نشان خواهد داد که در حالت موجود چند فریم دیگر میتوانید عکاسی کنید. این شبیه آن است که در دوربین‌های دیجیتال وقتی رزلوشن را تغییر میدهید دوربین به شما نشان میدهد که چند تصویر دیگر بروی حافظه باقی مانده میتواند عکاسی کنید.

تصویر ۵: گیت قابل تغییر X Pan و دکمه کنترل اندازه گیت

همانطور که میدانید زاویه دید هر لنز به اندازه گیت دوربین مربوط میشود. زاویه دید ۴۵ درجه با لنزی تامین میشود که دارای فاصله کانونی بطول معادل قطر گیت یا نگانیو دوربین باشد که در دوربینهای ۱۳۵ که دارای نگاتیو ۳۶*۲۴ م م هستند معادل ۴۳ م م است.بهمین جهت بوسیله شرکت هسلبلاد برای این دوربین لنز ۴۵ م م تولید شده است. حال تصور کنید همین لنز ۴۵ م م را بروی X Pan دارید و بعد تصمیم میگیرد یک تصویر پاناروما عکاسی کنید. وقتی دوربین را در حالت ۶۵*۲۴ م م قرار میدهید دیگر لنز ۴۵ م م شما یک لنز نرمال نیست در این حالت قطر تصویر شما یا همان فاصله کانونی لنز نرمال معادل تقربیا ۷۰ م م است پس در واقع لنز ۴۵ م م شما در این حالت یک لنز واید است. اینجاست که زیبایی داستان ظاهر میشود. طبیعی است که لنز باید بتواند تصویری با کیفیت در حالت جدید که دارای دایره تصویری به مراتب یزرگتر از حالت عادی نیز تولید کند. آن هم با کیفیت هاسلبلاد. در حالی که اگر شما فرض کنید که به شیوه برخی دوربینها مثل دوربینهای APS بخواهید کادر موجود را برای عکاسی پاناروما کوچکتر کنید در واقع لنز نرمال شما تله خواهد شد و دارای دایره تصویر کوچکتری نسبت به حالت عادی.

تصویر۶ : مقایسه دایره تصویر در دو حالت ۳۶*۲۴ و ۶۵*۲۴ م م

برای این دوربین سه لنز مخصوص به بازار ارایه شده است که با فاصله کانونی ۹۰ م م ، ۴۵ م م و ۳۰ م م است. جدول‌های زیر مشخصات این لنزها را معرفی میکند.

با تشکر/ رضا

منابع:

• http://www.photoshot.com/articles/product_reviews/hasselblad_xpan.htm
• http://www.hasselblad.co.uk/
• http://www.hasselbladusa.com/products/promotions.asp?secId=253&itemId=2860
• http://www.ephotozine.com/equipment/tests/testdetail.cfm?test_id=327