همه چیز درباره رنگ – قسمت اول

  رنگ دارای دو بخش اثرگذار است: جنبهٔ روانی و جنبهٔ بصری. برای خلق یا تفسیر یک اثر اعم از عکس، گرافیک، نقاشی، انیمشین و سینما یا یک محصول تبلیغاتی ضروری است درک صحیحی از چهار نکتهٔ مهم داشته باشیم: 

۱- ویژگی منحصر به فرد رنگ‌های اصلیِ تشکیل‌دهندهٔ نور سفید (قرمز، سبز، نارنجی، زرد، آبی، نیلی، بنفش) به علاوهٔ سفید، مشکی، خاکستری و در نهایت قهوه‌ای به عنون رنگی پر کاربرد. 
۲- شناخت فرهنگی جوامع خاص در زمینهٔ رنگ‌ها
۳-در نظر گرفتن تجربه‌های بصری و محیطی
۴- تاثیر هماهنگی دو یا چند رنگ (هارمونی) یا (کمپوزیسیون رنگی) 

ویژگی منحصر به فرد رنگ‌ها: 

  آنچه به صورت عمومی تحت عنوان «رنگ» می‌شناسیم به صورت علمی از دو مفهوم «رنگ» و «نور» تشکیل شده که از ماهیتی متفاوت برخور دارند. 

الف: از سال‌های اول تحصیل با مفهوم رنگ‌های اصلی آشناییم که شامل «قرمز»، «زرد»، «آبی» است. بدین سان از ترکیب این سه رنگ همهٔ رنگ‌ها‌ی ممکن بوجود خواهد آمد. این ترکیب شدن را ترکیب افزایشی می‌گویند. حال با ترکیب سفید و مشکی به آن‌ها می‌توان به کیفیت‌های بصری متفاوتی مثل درخشندگی یا رنگ مردگی رسید. 

ب: نور‌های اصلی که شامل «قرمز»، «سبز» و «آبی» هستند و تمامی نور‌های اصلی با ترکیب آن‌ها قابل ایجاد می‌باشند. حاصل ترکیب تمامی نور‌های اصلی با هم «نور سفید» است و بالطبع عدم حضورشان «مشکی» را حاصل می‌شود.

 
  از این پس با علم به این موضوع که ماهیت «رنگ» و «نور» با هم متفاوت است فقط از واژهٔ «رنگ» در ادامهٔ مقاله جایگزینِ «رنگ» و «نور» نام می‌بریم. حال به اختصار به گوشه‌ای از ویژگی‌های بصری و روانی رنگ‌ها می‌پردازیم. 

قرمز: داشتن آرزو‌های بسیار، شور و شوق زندگی، عشق، تهور و قدرت. این رنگ از لحاظ روانی معرف خطر و به لحاظ بصری یاد آور خون است. 
سبز: پشت کار، استقامت، قدرت اراده، غرور و بلند پروازی. سبز از لحاظ روانی مبتنی بر زندگی و از حیث ظاهری متمرکز بر طبیعت است. 
نارنجی: مضطرب، بی ثبات، عصبانی و عصیانگر، تند خو، متوحش و در عین حال زودگذر است. نارنجی به لحاظ روانی گرمای سوزان و از جنبهٔ بصری معرف آتش است. 
زرد: پیشرفت بلامانع، امید به حل مشکلات زندگی، نفرت و آرامش است. زرد از لحاظ روانی گرمای آرامبخش و از لحاظ بصری معرف خورشید است. 
آبی: آرام، خشنود، پاک و خنک است. مفهوم روانی آن سرما و دلالت تصویری‌اش به آب و آسمان است. 
نیلی: نمور، سرد، عمیق و وسیع است. نیلی به لحاظ روانی عمق و ژرفا و از نظر بصری اقیانوس است. 
بنفش: روحیه شاعرانه، رومانتیک، هنر دوست، زیبایی پسند، متکی است، این رنگ بی‌ اندازه شهوانی و جسمانی است. بنفس به لحاظ روانی القا کنندهٔ امید و از نظر بصری معرف رنگین کمان است. 
سفید: خالص، پاک، عرفانی و معصوم است. سفید از لحاظ روانی معید پاکی و صداقت و از لحاظ بصری موید ابر و برف است. 
مشکی: بی علاقگی به زندگی، نفی هر چیز، بدبینی، ناباوری و لجاجت. مشکی از نظر روانی مرگ و به لحاظ بصری شب است. 
خاکستری: گوشه گیری، سکون، بی‌تفاوت و افسرده است. این رنگ از لحاظ بصری مه و در معنای روانی‌اش افسردگی و استرس است
قهوه‌ای: نیاز شدید به آسایش جسمی و روحی، فعال و مهربان است. این رنگ از لحاظ روانی امنیت و آسایش و به لحاظ بصری چوب است. 
 
  ناگفته پیداست که صدها خصلت مهم دیگر برای هر رنگ شناخته شده است که موارد فوق اصلی‌ترین هستند و صرفا جهت نمونه بیان شده‌اند. نکتهٔ مهم دیگر اینکه هر رنگ حدود ۱۰ وضعیت روانی دارد که گاه برخی از آن‌ها با هم در تضاد‌اند. 

 شناخت فرهنگی جوامع: 
 
  تاریخِ جوامع گوناگون موجبِ این می‌شود که گاهی برداشت‌هایِ متفاوتی از یک رنگ یکسان داشته باشند. 
 

  رنگ قرمز در فرهنگ شرقی بخصوص چین رنگی اشرافی، گرانقیمت و اصیل است ولی در بریتانیا این رنگ در گروه رنگ‌های کهنه، دِمُده و عامی و فاقد کلاس شمرده می شود. بسته به فرهنگ ملل تعابیر متفاوتی می‌تواند داشته باشد. در همان کشور چین، قرمز یک رنگ سنتی برای لباس‌های عروس است. پاکت‌های کاغذی قرمز پر از پول، هدیه‌های سنتی سال جدید قمری چینی برای بچه‌ها است. در فرهنگ چینی، پوشیدن قرمز یاقوتی سبب طول عمر می‌شود. 

   اما یکی از تعابیر منفی رنگ قرمز در آسیای جنوب شرقی این است که ترحیم‌نامه‌ها، به صورت سنتی با جوهر قرمز نوشته می‌شوند. اما همین رنگ در ترکیه نشانهٔ مرگ است. در ژاپن، رنگ قرمز نماد از خودگذشتگی است و یک رنگ فراگیر و همه جا حاضر است. در مصر باستان، خدایی که آسمان را از زمین جدا کرد (شو Shu)، قرمز بود. سنگ‌های قرمز در معالجه بیماری‌ها و محافظت از آتش و رعد و برق استفاده می‌شدند و جوان‌هایی با موهای قرمز، برای اطمینان از برداشت خوب محصولات، قربانی می‌شدند. همچنین در نیجریه این رنگ فقط توسط رؤسای قبایل پوشیده می‌شود، اما در غنا تنها به هنگام سوگواری قرمز می‌پوشند.

 
در نظر گرفتن تجربه‌های بصری: 
 
  مواردی هستند که الزاما به لحاظ کیفیت عناصر رنگی درون تصویر قابل بررسی نیستند. به عنوان مثال عکس‌هایی با تم «سپیا» برای ما یاد آور قدمت، کهنگی و اصالت است و بار نوستالوژیک به دوش می‌کشد. اما دلیلش ویژگی روانی وبصریِ رنگِ «قهوه‌ای نارنجی» آن نیست بلکه علت آن محصولات چاپی دهه‌های پیش است که تصاویر مونو کرومی که در نهایت تولید می شد چنین تم رنگی‌ای داشت. این مورد را می‌توان با تم رنگی عکس‌هایی که به صورت «عکس های پلوراید» نیز ویرایش می‌شوند نیز توضیح داد. 
 

  نمونهٔ دیگر رنگ‌هایی است که ما آن را برای دورهٔ خاصی می‌شناسیم. دلیل این شناخت گستردگیِ محصولات صنعتی هستند که با یک رنگ یا رنگ‌هایی با ویژگی‌هایی مشترک تولید می‌شوند. پنکه، یخچال، ماشین‌های اداری، پرده های لووردراپه‌، فایل‌های اداری، بسیاری از خودروهایی که تا سی سال پیش رنگ-شان نماد «هم عصری» و «مدرنیته» بود امروز عملا رنگ‌هایی کلاسیک بر شمرده می‌شوند و در آثار خلق شده بهره‌گیری از آن گروه رنگ‌ها دورهٔ تاریخی مشخصی را به بیننده القا می‌کند. 

  لیکن این رنگ‌ها الزاما به لحاظ ماهیت روانی و بصری شان قابل بررسی نیستند و تجربه‌های بصری مشترک بین بیننده و خالق اثر به درک مشترک رهنمونشان می‌کند. 

 

تاثیر همنشینی دو یا چند رنگ: 

  برای بررسی ارتباط رنگ‌ها با یکدیگر شناخت ارتباطشان در چرخهٔ رنگ‌ها ضروریست. دایره‌ای را تصور کنید که به دوازده قسمت مساوی تقسیم‌اش کرده‌ایم. رنگ‌های «قرمز»، «زرد»، «آبی» رنگ‌های اصلیِ این چرخه‌اند و به صورت زیر در تصویر جای گرفته‌اند. 

رنگ‌های مرحله دوم این چرخه «نارنجی»، «سبز» و «بنفش» اند که حد وسط رنگ‌های مرحله اولند. 

 

رنگ‌های مرحلهٔ سوم که «شش» رنگ هستند حاصل ترکیب رنگ‌های اصلی و  رنگ‌های مرحلهٔ دوم‌اند. حال یک چرخهٔ کامل رنگ در اختیار داریم، ارتباط این رنگ‌ها در این چرخه با هم روابط معنادار و قابل بررسی ایجاد می‌کند. 

 

مکمل‌ها – Complementary: 

 در این چرخهٔ رنگ هر رنگ نسبت به رنگ مقابلش رنگ مکمل محسوب می‌شود. این رنگ‌ها در جوار هم بیشترین کنتراست را دارند و انرژی و فعالیت‌شان در بالاترین سطح ممکن است به ویژه زمانی که در بالاترین اشباع (خلوص) ممکن به کار گرفته می‌شوند. در بهره‌گیری از این رنگ‌ها باید بسیار دقیق بود تا چشم بیننده را آزار ندهد. 

  دو رنگ مکمل رنگ‌هایی هستند که ترکیبشان با هم رنگی تیره را بوجود می‌آورد و همجواریشان بیشترین نمود رنگی یکدیگر را نمایان کند. 

نکته یک: 
این رنگ‌ها به دلیل تحرک بالایی که دارند به هیچ وجه مناسب متن و پس‌زمینه نیستند. 

نکته ۲: 
چرخهٔ رنگ (دایره رنگی) در سیستم‌های کامپیوتری کمی متفاوت از مفهوم کلاسیک‌اش می‌باشد. مثلا مکمل یا معکوس قرمز، آبی فیروزه‌ای یاCyan است. ضمن اینکه اختلاط نور‌های مکمل با هم به رنگی روشن منجر می‌شود. 

 اما چون فعلا موضوع بحث ما سیمای بصری معقولهٔ رنگ است بحث را با همان مبانی کلاسیک پیش می‌بریم. 

رنگ‌های همسان (همپایه) Analogous: 

  هر سه رنگی که در چرخهٔ رنگ در کنار هم قرار می‌گیرند رنگ‌های همسان‌اند. در واقع هر رنگی را که شما به عنوان رنگ پایه در نظر بگیرید با دو رنگِ چپ و راست‌اش رنگ‌های همسان را می‌سازد. 

 این سه رنگ بسیار با هم خوب جفت و جور می‌شوند و هارمونی درونیشان بسیار چشم نواز است. با توجه به اینکه ارتفاع این سه رنگ با هم یکسان است می‌توان یک رنگ را رنگ اصلی و رنگ دیگر را در جهت حمایت از رنگ اول به کار برد و رنگ سوم را به صورت ترکیب شده با سفید یا سیاه استفاده کرد تا به تقویت رنگ دو رنگ دیگر کمک کند.

 
رنگ‌های سه‌گانه (مثلث متساوی الاضلاع) یا (Triadic): 

  سه رنگ که با فاصلهٔ یکسانی از هم در چرخهٔ رنگ قرار گرفته‌اند در کنار هم رنگ‌های سه گانه را می-سازند. این سه رنگ بسیار پر تحرک و بازیگوشند. رمز موفقیت در  بهره‌گیری از این رنگ‌ها رعایت توازن در بکار‌گیری رنگ اصلی و رنگ‌های همنشین است. 

مکمل‌های متساوی الساقین Split-Complementary: 

  این رنگ در واقع نوعی از پالت Complementary است، یک رنگ به عنوان رنگ پایه و دو رنگ دیگر رنگ‌های همجوار رنگ مکمل رنگ پایه. این ترکیب نیز ترکیبی پر تحرک است و البته کار کردن با آن بسیار آسان، به طوری که به سختی می‌توان از آن ترکیب‌های بدی ایجاد کرد، این ترکیب رنگی برای تازه کارها بسیار مفید و کار آمد است. 

مستطیل Rectangle یا tetradic: 

این رنگ‌ها به صورت دو به دو مکمل هم‌ هستند. استفاده از این ترکیب رنگی این امکان را می‌دهد که متنوع و با آزادی عمل از آن‌ها بهره‌گیری کنیم. اما باید به یک نکتهٔ مهم دقت شود: توازن بین رنگ‌های سرد و گرم رعایت شود. 

مربع Square: 

 این ترکیب ویژگی‌های چند پالت را با هم دارد، دو به دو با هم مکمل‌اند، در فاصلهٔ یکسانی از هم قرار گرفته-اند و همزمان رنگ سرد و گرم را کنار هم دارند. کار کردن با این ترکیب رنگ نیز با رعایتِ توازن بین رنگ سرد و گرم مفید و لذت‌بخش خواهد بود.

قسمت دوم

قسمت سوم

منابع و ماخذ:
– مبانی گرافیک رایانه / فرید قاسم اسد / انستیتو ایزایران
– روانشناسی رنگ‌ها / دکتر مارکس لوشر /  ویدا ابی‌زاده / نشر آفرینش
– عناصر رنگ ایتن / دکتر حسن ملجایی / نشر پارت
– رنگ در عکاسی / هارالد مانته /  پیروز سیار /  انتشارات سروش
– www.colorschemer.com
– www.colourlovers.com
– www.pantonepaint.co.kr
– www.Javanemrooz.com