روزنامه ایران – چنگیز محمود زاده :

۱۹سال از نخستین نمایشگاه عکسى که با حضور هنرمندان سراسر کشور برگزار شد، مى گذرد. نمایشگاهى که ابتدا سالانه بود، بعد بین المللى و دوسالانه شد، شش سال گذشت و از آن خبرى نشد، دوسال پیش با نام «نهمین دوسالانه عکس تهران» دوباره تجدید حیات یافت و امسال با نام «دهمین دوسالانه عکس ایران» برگزار شد. نگاهى به عنوان ها و سال ها بیندازید. چه چیزى دستگیرتان مى شود؟ سالانه ، دوسالانه یا شش سالانه، بین المللى یا داخلى، تهران یا ایران؟ این فقط، پوسته ظاهرى اتفاق هایى است که در این ۱۹ سال روى داد. شاید با شش سال وقفه اى که از سال ۱۳۷۷ تا ۱۳۸۳ پیش آمد، اتفاق هاى آن سال هاى دور چندان در اذهان باقى نمانده باشد امامى گویند که سال ها پیش هم اعتراض به دوسالانه عکس وجود داشت و حتى یک بار نمایشگاهى از عکس هاى مستند ـ اجتماعى توسط کاوه گلستان در نگارخانه لاله برگزار شد تا نقاط ضعف دوسالانه عکس را نشان دهد. اگر هم آن سال ها در یاد کسى نباشد، این دو سال اخیر، خوب در ذهن همه مانده است.
دوسال پیش بهمن جلالى، دبیر نهمین دوسالانه عکس تهران در جلسه اى در نگارخانه صبا مجبور شد به اعتراض هایى پاسخ دهد که از کمرنگ بودن بخش عکاسى خبرى و مستند مى گفتند و امسال مجتبى آقایى، دبیر دهمین دوسالانه عکس ایران در جلسه اى مشابه باید اعتراض هایى را بشنود که از کمرنگ بودن بخش عکس هاى خلاقه و تسلط عکاسى مستند و خبرى بر نمایشگاه مى گفتند.
مجتبى آقایى که دبیرى دوره هاى ششم تا هفتم دوسالانه عکس را برعهده داشت، این تغییر رویکردها و تفاوت دیدگاه ها در تنها گردهمایى سراسرى عکاسان را مى پذیرد:«این نمایشگاه در روندى که داشته در هر دوره سمت و سویى مبتنى بر تلاش، فهم وفضایى پیدا کرد که دبیر آن مى خواست هرچه جلوتر مى آییم، آزمون و خطاهاى بسیارى را مى بینیم که جامعه عکاسى تجربه کرد و همه چیز آن در طول این سالها دستخوش تغییربود. من این روند را مثبت مى دانم چون نشان مى دهد قائل به یک شیوه کانالیزه خاص نمى شویم.»
دهمین دوسالانه عکس به غیر از تعداد شرکت کنندگان با تعداد عکس هاى انتخابى، از نظر شمار داوران بخش هاى مختلف هم یک رکورد دار محسوب مى شود. در دهمین دوسالانه عکس
۲۷ داور به قضاوت آثار ارسالى نشستندو گروه هاى سه یا پنج نفره تشکیل شدند تا آثار هربخش از دوسالانه را قضاوت کنند. این عده داور که نه تنها در ایران بلکه در دیگر کشورها هم بى سابقه به نظر مى رسد ، موج دیگرى از اعتراض ها را به همراه داشت. اما آقایى، دلیل شکل گرفتن چنین هیأتى براى داورى را تلاش براى ایجاد نمایشگاهى جامع عنوان مى کند:«دراین دوره سعى کردیم جامعیت و برآیند عکاسى را به صحنه بیاوریم. اگر در جامعه ما انجمن هاى فعال و نمایشگاه هاى متعددى وجود داشت، مى توانستیم براى هربخش دوسالانه، نمایشگاهى مجزا تعریف کنیم اما این شرایط وجود ندارد. مسأله دیگرى که همیشه مطرح مى شد این بود که تیم داورى چه زمانى مى خواهد بازنشسته شود و جاى خود را به دیگران بدهد. حالا که افراد جوان را هم آورده ایم مى گویند چرا اینها؟ مگر آدم قدیمى نداریم؟ ما این بار سعى کردیم همه اینها را در کنار هم داشته باشیم.»
اما بهمن جلالى که دوره گذشته دوسالانه را برگزار کرد و تأکید آن را بر نگاه هنرى در عکاسى قرار داد و حتى نظر مخالف برخى از اعضاى هیأت داورى آن دوسالانه را هم برانگیخت ، هنوز برنظر خود پافشارى مى کند که در دوسالانه عکس فقط باید همان نگاه حضور داشته باشد و مى گوید:«مى خواهم آن عکاسى را تعریف کنم که جاى آن در موزه هنرهاى معاصر است. اگر منتظرید من ول کنم، این اتفاق نخواهد افتاد. کار من همین است و آن را دوست دارم و ادامه مى دهم. باید ببینم تعریف عکاسى با چه معنایى جزو هنرهاى تجسمى قرار مى گیرد تا وقتى این معنا را مشخص نکنیم، وضع همین خواهد بود. در برخى از جلسات ، دوستان منکر عکاسى خلاقه مى شوند که بخشى از تاریخ عکاسى است. بعضى ها مى گویندخلاقیت در همه جا وجود دارد. ممکن است شما در عکاسى تبلیغاتى ، خلاقیتى به خرج دهید اما هنرمند نیستید چون موضوعى به شما داده شده و از قبل مشخص است که عکس را به چه علت مى خواهید بگیرید.»
بهمن جلالى بحث درباره عکاسى خلاقه را شبیه به این بحث مى داند که آیا عکاسى هنر است یا خیر. او معتقد است: «شاخه اى از عکاسى که به شکل کاربردى و حرفه اى به عنوان یک شغل برگزارمى شود، هنر نیست و باید فعالیت هاى آنها به انجمن هاى صنفى واگذار شود.
اگر قرار باشد این دوسالانه ها ادامه پیداکند، حتماً باید انجمن هنرمندان عکاس به وجود بیاید. باید براى این نمایشگاهها هدف تعیین شود چون مدیران مى روند و هرکس مى آید کارخودش را مى کند و تکلیف ما هم روشن نیست…»
سیف الله صمدیان که این روزها نمایشگاه تصویر سال را همزمان با دوسالانه عکس برپاکرده است ۱۶سال پیش، زمانى که دوسالانه عکس هنوز به صورت سالانه برگزارمى شد به عنوان دبیر چهارمین دوره آن فعالیت مى کرد.
صمدیان به لزوم شکل گیرى انجمن هاى فعال عکاسى اشاره مى کند و مى گوید: «اگر انجمن هاى درست و حسابى داشتیم. هرکدام مى توانستند نمایشگاههاى مرتبط با خود را برپاکنند. مانند هلند که هرسال غیر از «ورلدپرس فوتو» نمایشگاه دیگرى هم براى فتو ژورنالیسم برگزارمى کند.
وقتى هیچ انجمن و نمایشگاه سالانه اى نداریم، همه مى خواهیم خودمان را در ظرف کوچک دوسالانه بگنجانیم. جا کوچک است، میهمان زیاد و اشتها بالا. ما بى ینال را اشتباه معنى کرده ایم. بى ینال هایى که در دیگر نقاط جهان برگزارمى شود، هیچ ربطى به دوسالانه ما ندارد.»
دهمین دوسالانه عکس برخلاف دوره قبلى دوسالانه که درهاى آن به روى عکاسان مستند و خبرى بسته ماند، سعى کرد آثار رشته هاى مختلف را پذیرا شود و حتى بخش هاى جداگانه اى براى عکاسى طبیعت، معمارى، پرتره و تبلیغات درنظر گرفت. رضا معطریان، عکاس خبرى هرچند این تنوع را موجب توجه گروه بیشترى از عکاسان به دوسالانه مى داند اما معتقد است این روند، تأثیرى در وزن نمایشگاه امسال نداشت: «اقبال عمومى از دهمین دوره دوسالانه عکس نسبت به دوره گذشته بیشتر شده و عکاس هاى فعالتر هم در آن حضور دارند اما وزن نمایشگاه بیشتر نشده است. مثلاً در بخش معمارى، ویژگى خاصى در عکس ها دیده نمى شود و یک سرى عکس هاى خوش آب و رنگ روى دیوار رفته اند یا بیشتر عکس هاى خبرى، تأثیرى زودگذر بر مخاطب دارند و نگاه آرتیستیک در آنها کمتردیده نمى شود.»
معطریان هم به متفاوت بودن شیوه برگزارى هر دوره از دوسالانه اشاره مى کند که مى توان حاصل آن را در نمایشگاه آثار منتخب دوره هاى قبل دوسالانه دید، اما از نگاه این عکاس، چنین تفاوتى به روند کار دوسالانه آسیب مى رساند: «با نگاه به سیر ۱۰ دوره نمایشگاه در هر دوره از آن چیز متفاوتى مى بینیم که نشان مى دهد انسجامى در این روند وجودندارد. انگار هر دوره را یک کشور برگزارکرده است. اما در دنیا جشنواره هاى معتبر عکاسى که برگزارمى شود، رویکردى ثابت وجوددارد و همیشه به آن وفادار مى مانند، چنین روند ثابتى مى تواند به رشد آنها کمک کند که در دوسالانه ما وجودندارد.»
افشین شاهرودى، هنرمند عکاس که در سال ۱۳۸۳ اعتراض هاى بسیارى به چارچوب ها و خط مشى دوسالانه نهم داشت و در این دوره به عنوان یکى از اعضاى هیأت داوران انتخاب شد درباره دهمین دوسالانه عکس مى گوید: «این عکس ها با تمام حسن ها و ضعف هایى که دارند، واقعیت عکاسى ما را نشان مى دهند. البته اگر گروه دیگرى به داورى آثار ارسالى مى پرداخت نتیجه نمایشگاه نهایى فرق مى کرد، اما باز هم همین حسن ها و ضعف ها در آن دیده مى شد.»
شاهرودى، نقاط قوت دوسالانه را در شور و انرژى نسل جوان مى داند و نقاط ضعف را در خستگى یا کم کارى نسل گذشته:«نسل جوان، واقعاً باانرژى و فعال است، اما یک کمبود بزرگ دارد که به ارتباط این نسل با پدیده هاى روز جهان بازمى گردد. به همین دلیل این انرژى در برخى موارد به شکل دست و پا زدن هایى درآمده که نتیجه اى از آن به دست نمى آید.»
مجید سعیدى یکى دیگر از عکاسان خبرى کشور است که امسال آثار خود را براى شرکت در دوسالانه ارسال کرد، او با وجود آنکه بازگشت رویکرد اصلى دوسالانه به همه شاخه هاى عکاسى و پرهیز ازانحصارى کردن آن براى عکاسى خلاقه را مثبت مى داند، اما تعیین ۲۷ داور براى دوسالانه را بدعت بدى ارزیابى مى کند: «از این نظر که هر بخش به طور تخصصى داورى شد، خوب بود اما داورهاى ما باید افرادى باشند که بتوانند همه شاخه ها را داورى کنند. مگر ورلد پرس فوتو با آن همه شاخه چند داور دارد؟ اگر مى بینید بخش خبرى یا مستند دوسالانه ضعیف است یک دلیل آن به همین هیأت داورى بازمى گردد. چون خیلى از بزرگان در دوسالانه شرکت نکردند و به جاى آن، نمایشگاه تصویر سال را انتخاب کردند. ما اول باید عکاس تربیت کنیم و بعد به فکر تربیت داور باشیم. نه اینکه از افراد کم تجربه براى داورى استفاده کنیم تا تجربه آنها زیاد شود.»
سعیدى که در دوسالانه سال ۷۷ هم شرکت کرده بود، فعالیت هاى این چندسال را داراى رشدى منطقى مى داند و مى گوید: «اگر همین حالا آثار سال ۷۷ را براى داوران بیاورند شاید فقط ۲۰ درصد کارها پذیرفته شوند. چون در طول این سال ها علاوه بر رشد وسایل عکاسى و تکنیک هاى کار، شعور جامعه و عکاسان هم رشد کرده است. اما اگر بخواهیم شناخت صحیح ترى از حد و اندازه عکاسى کشورمان به دست بیاوریم، بهترین راه این است که دو سالانه را به شکل بین المللى برگزارکنیم.
هم اکنون حتى اگر یک عکاس اول هم بشود، فقط خودش را با ۱۰ نفر از اطرافیانش قیاس مى کند اما در دوسالانه اى بین المللى مى توانیم حد و حدود جهانى خودمان را مشخص کنیم.»
دوسال پیش، مسئولان دوسالانه عکس، نمایشگاهى را که برپاکرده بودند آیینه تمام نماى عکاسى ایران مى دانستند. امسال هم چنین اظهارنظرهایى شنیده شد هرچند مجتبى آقایى در یکى از نشست هاى جنبى دوسالانه این دیدگاه را نپذیرفت و گفت: «ما فقط از بین عکس هایى که به دستمان رسید، دوسالانه را برگزارکردیم.» اما در هرحال مشخص نیست آینده نمایشگاه سراسرى عکس ایران چه خواهدشد. مهم نیست دو، چهار یا شش سال دیگر چه افرادى انگشت اتهام خود را به سمت دیگر میز دراز مى کنند و مى گویند جاى این عکس ها در دوسالانه نیست.